Venedik Maskeleri ve Commedia dell’Arte yazımızda, Venedik Karnavalı süresince çok sık gördüğümüz Venedik Maskeleri konusunda bilgiler vermeye çalıştık. Venedik sokaklarını özellikle Venedik Karnavalı zamanında gezme fırsatınız olursa etrafta çok sayıda maske satıcısına rastlayacaksınız.
Yazı ve Fotoğraflar: Birazbira tarafından yazılmıştır.
Venedik Maskeleri ve Commedia dell’Arte
1. Venedik Maskeleri Hikayesi – Commedia dell’Arte Maskeleri Hikayesi
Bugün çoğu İtalyan bile unutsa dahi , Eski İtalya’da ortaya çıkmış bir tiyatro türü vardı. 16. ve 17. yy’da ortaya çıkan bu tiyatroya Commedia dell’arte ( sanatsal komedya ) denmiştir. Eski İtalya’da bu bir aile mesleğiydi ve babadan oğula geçerdi. Esasen bu doğaçlama yani “tuluat” şeklinde sokakta sahnelenen bir tiyatro türüdür. Bu tür grotesk tiyatronun en iyi ürünü olarak gözükür. Grotesk kavramı tiyatroda doğal olmayan abartılı yer yer komik hareketleri ifade eder. Ama aslında sanatsal açıdan gerçekliğin çarptırılmış halidir. Gerçeği rahatsız ederek abartılı ve yapay biçimde gözünüze sokma sanatıdır. Böylece abartılı hareketler daha çok akılda kalır.
Seyirciye açıkça şu mesajı verir: “Siz yapmacık bir oyun seyrediyorsunuz bunun farkına varın!”
Bu seyirciyi ilk başta tedirgin etse de dikkatli biçimde oyuna odaklanmasına da yardımcı olur.
2. Venedik Maskeleri anlamları – Commedia dell’Arte
Oyuncular deri maskeler takar, her tiplemenin kendine has yöresel aksan ve sınıfları vardır. Pantalone tiplemesi mesela görgüsüz bir tüccar, Brighella bir dolandırıcı , Arlecchino Bergamalı bir hamal v.b. ve bu tiplemelerin maskeleri bir hayvandan esinlenerek yapılmıştır. Oyuncularda yer yer bu hayvanlar gibi davranır.
17. yy’ın sonunda ise doğaçlama yavaş yavaş bitmekteydi ve daha sonraları Goldoni adında bir yazar Commedia Dell’arte metinleri yazmaya başlamıştı. Böylece oyunlar artık kapalı iç mekan sahnelerde sergilenmeye başladı. Fakat bu “commedia” ruhuna aykırıydı. Her ne kadar Goldoni “İki Efendinin Uşağı” gibi mükemmel bir eser yazmış olsa da Commedia Dell’arte gelişen dünyada ölmek zorundaydı.
Ama bu komedya kültürü daha sonra devam etti.
Moliere belki de Türkiye’de en çok bilinendir. Evet gene 17. yy’da Moliere Commedia Dell’arte tiplerini almış kendi tiyatrosuna uyarlamıştır. Örnek olarak Cimri, Hastalık Hastası gibi oyunlar Fransız usulü komedyadır ve tiplemeler İtalyan komedyasına çok benzer.
İlginç olan başka bir bilgi ise Ortaoyunu dediğimiz eski tuluat (doğaçlama tiyatrosu) Commedia Dell’arte ile çok benzer. Kesin olmamakla beraber Metin And’ın yazılarında belirtildiği üzere bize Avrupalı Yahudi oyuncular tarafından gelmiş olması muhtemel. Günümüzde bu tarz tiyatrolar ilgi çok azalmakta.
3. Venedik Karnavalı ve Commedia Dell’arte Maske Modelleri
Commedia dell’arte konusu aslında İtalya’da çok fazla göz önündedir ama gidenler çoğu zaman fark etmez. İtalya içinde turistlere satılan abartılı karnaval maskelerin bir bölümü aslında birer Commedia dell’arte maskesidir. Geçmişte ham deriden yapılan bu maskeler günümüzde plastik malzemelerden yapılmakta ve dekoratif olarak kullanılmakta. Ama gerçekte oyuncular için bu maskelerin ruhani bir önemi vardı. Bu maskeleri taktıkları an maske onlara hükmederdi. Maskeyi çıkardıkları an ise oyuncu olarak sahnede yer almazlardı. (aşıklar ve bazı tiplemeler bu kuraldan muaftır).
Riflessi – Venedik Maskeleri ve Commedia dell’Arte
Il Tombolo – Venedik Maskeleri ve Commedia dell’Arte
Camacana – Venedik Maskeleri ve Commedia dell’Arte
Maske konusuyla özellikle ilgileniyorsanız Camacana adlı siteyi tavsiye ederim. Çok detaylı bilgiler ve workshoplar hakkında bilgi alabilirsiniz. Açıkçası ilginç butik bir mekan Camacana.
Venedik Karnavalı aslında her sene Paskalya yortusundan önce kutlanır ama maskeler nedeniyle Commedia dell’arte öğelerini çok fazla taşır. Özellikle maskeler konusunda iki tür ayrım vardır. Porselen karnaval maskeleri ve Commedia dell’arte maskeleri. Bu nedenle komedya öğelerini Venedik’te bulmak biraz daha kolaydır.
Commedia dell’arte açısından bakarsanız:
1) En iyi maske yarışması
2) Maskenin tarihi
3) Maske pazarı
gibi etkinlikler var, gördüğünüz gibi Venedik’e giderseniz veya bir daha giderseniz kaliteli bir maskenin tarihini, karakterini ve hikayesini öğrenip, maskeyi satın alın. Eminim evinizde çok güzel anı olarak yıllarca kalacaktır. İyi yapılmış el işi bir maskenin mutlaka altında bir hikaye vardır.
İtalya’da Commedia dell’Arte Nerede Seyredilir?
Commedia dell’arte deyince “Piccollo Teatro” ve Ferruccio Soleri’den bahsetmemek olmaz. Piccolo Teatro Milano tabanlı bir tiyatro kumpanyasıdır. Strehler tarafından yönetilen bir Goldoni eserini “Servitore di due Padroni” yani “İki Efendinin Uşağı” adlı eseri senelerdir sahneye koymaktalar. Bu oyun çok önemli çünkü 1947’den beri oynanıyor. Ve baş aktörü Ferruccio Soleri 1929 doğumlu. Soleri bu oyunda Arrlechino adlı bir tiplemeye hayat veriyor. Ve Arlecchino Commedia dell’arte tiplemeleri arasında en akrobatik ve hareketli olanı. 1929 doğumlu bir oyuncu düşünün ve çevik hareketlerle sahnede oradan oraya koşuyor. Yıllar önce Muhsin Ertuğrul Sahnesine gelmişlerdi o zaman Türkçe üst yazı ile oynamışlardı. Evet şu an seyrederseniz İtalyanca seyredeceksiniz hatta eski İtalyanca ve yer yer şiveler olacak İtalyanca bilseniz dahi anlamanız çok zor, ama oyun zaten çok anlaşılmayacak bir oyun değil. Türkçe metnini okuyup seyredebilirsiniz. Milano’ya yolunuz düşerse en azından Ferruccio Soleri görmek için kesin izleyin.
4. Venedik Maskeleri Nerede Satılır? – Commedia dell’arte Maskeleri Nerede Satılır?
Genel olarak şu an ünlü Venedik festivali nedeniyle bu maskeleri Venedik’te (özellikle Burano adasında) bulmak mümkün.
Venedik gezisi düşünüyorsanız, Venedik ve Burano yazılarımıza da göz atabilirsiniz.
Venedik Maskeleri ve Commedia dell’Arte yazımızda Venedik Karnavalı sırasında karşımıza çıkan maskeler hakkında bilgiler vermeye çalıştık. Sizin de bu konuda eklemek istediğiniz birşey olursa yorumlar bölümüne yazabilirsiniz.
